OSAS uyku sırasında tekrarlayan üst solunum yolundaki daralmalar veya tıkanmalar nedeniyle soluk almada kesilmelerle kendini gösteren bir hastalıktır. Tekrarlayan soluk kesilmeleri uykunun devamlılığını bozar, derin ve dinlendirici bir uyku uyunmasını engelleyerek gündüzleri aşırı uykululuğa neden olur. Uykuda 10 saniyeden fazla nefesi duran, horlayan ve gündüz dikkatini toparlayamayan, gündüz uyuklama ihtiyacı olan hastaların uyku apnesi ön tanısıyla en kısa zamanda ilgili doktora başvurması önerilir.
Bu hastalarda akciğerlerde problem olmamasına karşın üst solunum yollarındaki tıkanıklığa bağlı hava yolları kapanmakta ve hasta nefes alamamaktadır. Bu duruma horlama da eşlik etmekte ve hasta eşi tarafından “boğulurken uyandırdım” tarzında uyandırılmaktadır. Apne olarak tanımlanan uykuda nefes durması en az 10 saniye süre ile hastanın nefes alamamasıdır. Bu hastalarda kandaki oksijen miktarının azalmasına ve uykusuzluğa bağlı olarak dikkat kaybı, gündüz işte, otomobilde uyuklama ihtiyacı, sabah baş ağrıları, cinsel problemler, tansiyon yüksekliği, kilo alımı ve buna benzer daha birçok problemler gözlenmektedir.
Trafik kazalarında uyku apneli şöforler, alkoliklerden daha fazla can almaktadırlar. Bu hastalar normal bireylere göre 8 kat daha fazla trafik kazlarına yol açmaktadırlar.
Hem sağlık, hem de sosyal problemlere yol açan bu hastalıkta horlama, uykuda nefes durması ve gündüz uyuklamaya meyille dikkati çekmektedir. Uykuda nefes durması bazen saatte 50-60 defa olmaktadır. Hasta sabah yorgun yataktan kalkmakta ve gündüz dikkatsiz olmakta ve uyuklamaya devam etmektedir.
Bu hastaların % 70’i kilolu hastalardır. Ancak zayıf kişilerde de tıkayıcı uyku apnesi hastalığı izlenebilir. Hareketsiz yaşam, alkol ve sigara kullanımı, geç saatlerde yenen yemekler de bu hastalığı artırır. OSAS toplumun % 8’inde görülür. 65 yaşın üzerinde ise her 4 kişiden biri OSAS hastasıdır. Erkeklerde daha fazladır.
Maalesef Türkiye’de binlerce hasta tanı almadan ve uygun tedavi edilmeden yaşamaktadır. Bu hastalar tedavi edilmezse % 25’inde kalp krizi, % 25’inde ileri yaşlarda beyinde inme ve % 30’unda yüksek tansiyon gelişmektedir. Bu yönüyle OSAS birçok ciddi hastalığın da hazırlayıcısıdır. Çocuklarda da apne (uykuda nefes durması) varlığı hayatı tehdit eden çok ciddi bir durumdur. Yatakta ani ölüme dek problemlere neden olabilir. Çocuklarda uykuda birkaç saniyelik kesintiler de apne olarak değerlendirilir.
Trafik kazalarında düz yolda uyuyan şoförlerde altta yatan en önemli hastalık OSAS’dır. Bu yüzden özellikle hareketleri oldukça kısıtlı, yeme ve uyku düzenleri bozuk ve çoğu kilolu olan uzun yol şoförleri OSAS yönünden değerlendirilmelidir.
Horlamaya sadece sosyal bir problem olarak değil, uyku hastalıklarının başlangıcı olarak ele almalı ve anlatılan ek şikâyetler varsa muayene, kan ve görüntüleme tetkikleri ve gece hastanede kalınan uyku testi yapılmalıdır. Bunların sonucuna göre de tıbbi ve/veya cerahi tedavi uygulanmalıdır.
Öncelikle tıbbi öneriler içinde hastanın kilo vermesi, yaşamında daha fazla sportif aktivitelere yer vermesi, alkol, sigara kullanmaması, saat 20’den sonra su dışında bir şey tüketmemesi, reflüsü varsa reflü tedavisi yaptırması akla gelmektedir.
Hastalar genellikle aşırı kilolu, kısa boyunlu ve altçenesi biraz geride kişilerdir. Öncelikle burun olmak üzere solunum yollarındaki tıkanıklar çok iyi değerlendirilmelidir. Endoskopik kamera sistemleriyle ağız, burun, geniz, dil kökü, ses telleri, gırtlak, yumuşak damak, küçü dil, alt çene gibi birçok alan ayrıntılı olarak muayene edilmelidir.
Polisomnografi (uyku testi) tanıda kullanılan önemli bir testtir. Bu testte hasta uykudayken beyin elektrografileri, EKG, göz hareketleri, kandaki oksijen düzeyleri ve hava girişleri devamlı kaydedilir. 5-8 saat süresince kaydedilen bu bulgular değerlendirmeye alınır. Eğer solunum durması ve hava akımı azalmaları (apne ve hipopneler) belli bir sayının üzerindeyse tıkayıcı uyku apnesi tanısı konulur.
Tıbbi tedavide birinci seçenek CPAP denilen ve burundan hava veren maskelerdir. Hastalarımız bu maske ile uyurlarsa burundan geçecek pozitif basınçlı hava ile hava yolu tıkanıklığı aşılabilecektir. Ağız içi cihazlar da dilin geriye düşüp solunum yolunu tıkamasını engeller ve kullanılmaktadır.
Cerrahi Tedavi Seçenekleri: Cerrahi tedavilerde burundan başlayıp sırayla damak küçük dil, dil kökü, çene problemleri basamak basamak düzeltilir. Burunda öncelikle hastada mevcut hava yolunu tıkayan burun eğrilikleri düzeltilir. Eğer bademcikler aşırı büyükse bunlar alınmalıdır. Hastada kronik sinüzit, burunda polip gibi problemler varsa cerrahi olarak bunlar giderilebilir. Daha ileri cerrahi seçenekler arasında ise her hastadaki tıbbi, laboratuvar ve muayene bulgularına göre damak cerrahileri, çene cerrahileri, dil kökü işlemleri gibi çok çeşitli operasyonlar yapılabilmektedir.
OSAS hastalarının dikkat etmesi gereken genel önlemler:
- Kilo verme: Aşırı kilo hastalığı en bilinen risk faktörüdür. Kilo vermekle (en az 5-6 kg) belirtiler hafifleyebilmektedir. Uzman doktor denetiminde diyet ve uygun egzersiz programları kilo vermek mümkündür. Ancak ağır hastalığı olanlarda gelişen metabolizma bozukluklar nedeniyle tüm çabalara rağmen kilo verememektedirler. Kilo verebilen hastalar ise yaşam tarzlarını değiştirmedikleri sürece kısa zamanda tekrar kilo almaktadırlar.
- Alkol: Yatmadan önceki saatlerde alınan alkolün uykuda apnelerin daha sık ve uzun süreli olarak ortaya çıkmasına neden olduğu bilinmektedir. Alkol bu hastalarda uykuda ani ölümlere sebep olduğundan akşam saatlerinde alınmamalıdır.
- Uyku ilaçları: Uyku ilaçları apnelerin sıklık ve süresini arttırabilmektedir. Bu nedenle uyku ilaçlarına ihtiyaç duyuluyorsa mutlaka hekim kontrolünde alınmalıdır.
- Pozisyon: Tüm hastaların yaklaşık yarısında sırt üstü yattıklarında solunum durmaları artmaktadır. Bazı hastalarda horlama ve/veya solunum durmaları sadece sırtüstü yatarken ortaya çıkmaktadır. Bu hastalarda sırtüstü yatmalarına engel olacak şekilde sırta yastıklar veya pijamaya tenis topu yerleştirmek gibi önlemler almaları uykuda solunum problemlerini çözebilmektedir.
- Burun tıkanıklıkları: Burun tıkanıklığına sebep olan patolojiler horlamayı % 10-15 oranında artırmaktadır. Bu tıkanıklıklara yönelik tedaviler horlama ve uykuda solunum düzensizliklerini bir miktar azaltacaktır. Burun tıkanıklarının giderilmesi CPAP tedavisine uyumu arttırmak açısından önemli bir yardımcı tedavidir.
Çocukluk yaş grubunda ise uyku apne sendromunun en sık nedeni olan bademcik ve geniz etinin ameliyatla çıkarılması oldukça etkili bir tedavi yöntemidir. Ağız içi araçlar: Seçilmiş hastalarda horlama ve uyku apnesi tedavisinde kullanılan ve genellikle alt çeneyi veya dili ön tarafta tutmayı amaçlayan aparatlardır. Diş hekimleri tarafından yapılmaktadır.
